Soạn bài Hình ảnh hoa sen trong bài ca dao Trong đầm gì đẹp bằng sen

Hoa sen – một biểu tượng cho sự cao quý, thuần khiết, cho dân tộc Việt Nam “rũ bùn đứng dậy sáng lòa”. Loài hoa ngát hương thanh tịnh, loài hoa mộc mạc nhưng thanh cao ấy đã đi vào thơ ca như một biểu tượng đẹp đẽ:

Tháp Mười đẹp nhất bông sen

Việt Nam đẹp nhất có tên Bác Hồ

Hay bài ca dao:

Trong đầm gì đẹp bằng sen

Lá xanh bông trắng lại chen nhị vàng

Nhị vàng bông trắng lá xanh

Gần bùn mà chẳng hôi tanh mùi bùn.

Hình ảnh hoa sen đi vào đời sống văn hóa Việt với nhiều cảm hứng bất tận, cũng có nhiều cây viết đã rất sắc sảo sâu sắc khi viết về nét đẹp riêng biệt của loài hoa này. Trong chủ đề ba Những góc nhìn văn chương, chương trình Ngữ văn 7 Chân trời sáng tạo, chúng ta cùng nhìn lại hình ảnh cao quý này trong bài viết của tác giả Hoàng Tiến Tựu. HocVanCoTruongPhuong cùng các bạn tìm hiểu nhé!

1. Chuẩn bị đọc

Câu hỏi 1: Em hãy sưu tầm và giới thiệu với các bạn một số bài ca dao về hình ảnh hoa sen.

Gợi ý trả lời:

Bài 1: Xin cho sen sắc ngọt ngào

Ơn đời mưa nắng dạt dào tinh khôi

Tiếng cười luôn thắm trên môi

Dáng thanh tâm tịnh, đứng ngồi thoảng hương.

Bài 2: Sen ơi giữ lấy trăm đường

Gần bùn nhưng chẳng thấm vương mùi bùn

Nghĩa ân ghi nhớ bồi vun

Giàu sang không chuộng, khốn cùng chẳng khinh.

Bài 3: Hoa sen mọc bãi cát lầm

Tuy rằng lấm láp vẫn mầm hoa sen

Thài lài mọc cạnh bờ sông

Tuy rằng xanh tốt vẫn tông thài lài

Bài 4: Xin cho sen sắc ngọt ngào

Ơn đời mưa nắng dạt dào tinh khôi

Tiếng cười luôn thắm trên môi

Dáng thanh tâm tịnh, đứng ngồi thoảng hương

Câu hỏi 2: Em hãy thực hiện một sản phẩm sáng tạo (bức tranh, đoạn văn,…) để chia sẻ cảm nhận của em về bài ca dao:

Trong đầm gì đẹp bằng sen

Lá xanh, bông trắng lại chen nhị vàng

Nhị vàng, bông trắng, lá xanh

Gần bùn mà chẳng hôi tanh mùi bùn.

Gợi ý trả lời:

Bốn câu ca dao mở ra một bức “chân dung” về nàng sen kiều diễm, thanh cao. Giữa thiên nhiên hữu tình, sen khoác sắc trắng tinh khôi, điểm thêm nhị vàng tựa mình trên tán lá xanh mướt. Sen khoe sắc giữa bầu trời xanh, giữa cánh đồng, giữa bùn đen. “Nhị vàng, bông trắng, lá xanh”, nét đẹp đơn giản mà khiến người đắm say. Cái nét thanh cao, giản dị ấy, dù cạnh bùn đen nhưng “chẳng hôi tanh mùi bùn” như muốn ngợi ca những con người luôn giữ được tâm hồn trong sáng, phẩm chất thanh cao, dù hoàn cảnh sống có nghiệt ngã, xấu xa đến mức nào. Sắc sen, hương sen là biểu tượng cao quý của con người Việt Nam “rũ bùn đứng dậy sáng lòa”, là hình ảnh người phụ nữ Việt Nam kiều diễm, giản đơn mà thanh cao, hiền hậu.

2. Trải nghiệm cùng văn bản

Câu hỏi 1: Em hãy chỉ ra những từ ngữ, câu văn thể hiện ý kiến, lí lẽ, bằng chứng trong đoạn bàn luận về câu ca dao thứ hai.

Gợi ý trả lời:

– Ý kiến: miêu tả vẻ đẹp của từng bộ phận cụ thể trong cây sen.

– Lí lẽ: “Lá xanh, bông trắng lại chen nhị vàng”

– Bằng chứng: Từ “lá xanh” qua “bông trắng” đến “nhị vàng”… bông hoa sen mới nở.

Câu hỏi 2: Em biết gì về hình ảnh hoa sen trong những bài ca dao khác?

Gợi ý trả lời:

Hình ảnh hoa sen trong những bài ca dao luôn nổi bật với vẻ đẹp thuần khiết, trong sáng, là biểu tượng cho con người Việt Nam: thanh cao, giản dị, chất phác, thật thà, dù sống trong môi trường nào cũng không thay đổi, vẫn giữ nét chân chất, bình dị.

3. Suy ngẫm và phản hồi

Câu hỏi 1: Em hãy xác định mối quan hệ giữa các ý kiến lớn, ý kiến nhỏ của văn bản dựa vào sơ đồ sau:

Gợi ý trả lời:

Câu hỏi 2: Chỉ ra các lí lẽ, bằng chứng được sử dụng để làm sáng tỏ các ý kiến.

Gợi ý trả lời:

– Lí lẽ 1: Khẳng định và đề cao cây sen như vậy, nhưng bài ca dao không khiến người nghe người đọc, khó chịu

+ Bằng chứng: Vì tác giả … thuyết phục

– Lí lẽ 2: Tác giả quan sát các bộ phận từ ngoài vào trong, rất tự nhiên, hợp lí.

+ Bằng chứng: Từ “lá xanh” … mới nở

– Lí lẽ 3: Sự chuyển vần và thay đổi trật tự từ ngữ, hình ảnh được thực hiện khéo léo…nội dung lẫn hình thức.

=> Cách triển khai các ý kiến, lí lẽ bằng chứng hợp lí thuyết phục, giúp người đọc dễ dàng tiếp nhận và nắm bắt lập luận của văn bản.

Câu hỏi 3: Văn bản được viết ra nhằm mục đích gì? Xác định nội dung chính của văn bản.

Gợi ý trả lời:

– Mục đích: Thuyết phục người đọc về vẻ đẹp và ý nghĩa đặc biệt của hình ảnh hoa sen trong bài.

– Nội dung: Miêu tả vẻ đẹp của hoa sen, khẳng định bài ca dao mang ý nghĩa triết lí nhân sinh gắn liền với nhau tạo nên giá trị muôn đời.

Câu hỏi 4: Theo em, có thể thay đổi trật tự các ý kiến lớn, ý kiến nhỏ được không? Cách sắp xếp trật tự các ý kiến như vậy có tác dụng gì trong việc thực hiện mục đích của văn bản?

Gợi ý trả lời:

Ở VB này, không thể thay đổi trật tự các ý kiến lớn, ý kiến nhỏ được vì sẽ làm xáo trộn mạch lập luận của VB, gây khó tiếp nhận cho người đọc.

Cụ thể: các ý kiến lớn được sắp xếp theo hai tầng nghĩa của hình ảnh hoa sen trong bài ca dao, ý kiến lớn 1 nói về nghĩa tả thực, ý kiến lớn 2 nói về nghĩa tượng trưng, cách sắp xếp đi từ tả thực đến tượng trưng là phù hợp với quá trình đọc, giải nghĩa hình ảnh. Các ý kiến nhỏ được sắp xếp theo trình tự bố cục bài ca dao, đi theo mạch triển khai ý của tác giả dân gian. Cách sắp xếp trật tự ý kiến như vậy giúp người đọc dễ dàng tiếp nhận, nắm bắt lập luận của VB, từ đó làm tăng sức thuyết phục của VB về hai ý nghĩa của hình ảnh hoa sen trong bài ca dao.

Câu hỏi 5: Dấu hiệu nào giúp em nhận ra văn bản trên là văn bản nghị luận phân tích một tác phẩm văn học?

Gợi ý trả lời:

ĐẶC ĐIỂM	BIỂU HIỆN TRONG VĂN BẢN
Thể hiện rõ ý kiến của người viết	– Thể hiện ở nhan đề và phần mở đầu. – Các ý kiến lớn nhỏ được nêu ở phần nội dung. – Phần kết thúc có sự khẳng định ý kiến đã nêu.
Đưa ra lý lẽ là những lí giải, phân tích tác phẩm	– Các ý kiến lớn nhỏ đều được làm rõ bằng các lí lẽ, bằng chứng.
Bằng chứng được được dẫn ra từ tác phẩm để làm rõ cho lí lẽ	– Là hình ảnh, từ ngữ, cách diễn đạt… phù hợp và có sức thuyết phục.
Ý kiến lí lẽ bằng chứng được sắp xếp theo trình tự hợp lí	– Các ý kiến lớn sắp xếp theo hai tầng nghĩa. – Các ý nhỏ được sắp xếp theo bố cục hợp lý, thuyết phục.

Câu hỏi 6: Văn bản đã giúp em hiểu thêm điều gì về bài ca dao Trong đầm gì đẹp bằng sen? Hãy viết đoạn văn (khoảng 150 đến 200 chữ) trình bày suy nghĩ của mình.

Gợi ý trả lời:

Trong đầm gì đẹp bằng sen

Lá xanh bông trắng lại chen nhị vàng

Nhị vàng bông trắng lá xanh

Gần bùn mà chẳng hôi tanh mùi bùn.

Là bài ca dao quen thuộc với mỗi người Việt Nam chúng ta. Bài ca dao ca ngợi vẻ đẹp của hoa sen, là biểu tượng cao quý của dân tộc Việt Nam. Sau khi tìm hiểu bài bình luận của tác giả Hoàng Tiến Tựu, em càng thấm thía hơn vẻ đẹp và giá trị của loài hoa này, càng khắc sâu hơn những triết lý sâu sắc về cuộc sống của con người. Hình ảnh đóa hoa giản đơn mà thanh cao, dịu dàng mà trong trẻo, dù sống trong bùn lầy nhưng vẫn tỏa ra hương thơm tinh tế. Bài ca dao với từ ngữ đơn giản, kết hợp thủ pháp điệp vòng được vận dụng tinh tế ở câu thứ hai và thứ ba đã tạo nên nhạc điệu thú vị cho bài ca dao. Đóa sen tinh khôi từ dưới bùn lầy, vươn thẳng lên kiêu hành đón ánh mặt trời, tỏa ra hương sắc ngào ngạt làm lay động lòng người. Đóa sen ấy, như con người Việt Nam chí khí, bất khuất, kiên trung, giản dị, dù sống trong hoàn cảnh khắc nghiệt, dù bị lấp dưới bùn đen vẫn vươn lên giữ lấy phẩm chất cao quý, vẫn không ngừng nỗ lực để luôn là chính mình. Bài ca dao còn là niềm tự hào, là bức tranh tuyệt mỹ được vẽ bằng dòng ngôn từ giản dị. Hình ảnh hoa sen là biểu tượng cao đẹp, sẽ lưu lại mãi mãi vẻ đẹp và hương thơm cao quý trong văn chương và trong lòng người dân đất Việt.