Soạn văn 7 – Bài thơ Đường núi của Nguyễn Đình Thi – Vũ Quần Phương

Đọc bài thơ Đường núi của Nguyễn Đình Thi, nhà phê bình Vũ Quần Phương đã có những đánh giá, cảm nhận sâu sắc về ý thơ, những cảm xúc tinh tế, cả cách tác giả thể hiện bài thơ rất thú vị. Cùng HVCTP tìm hiểu bài phê bình này trong bài Giai điệu đất nước chương trình Ngữ văn 7 Kết nối tri thức với cuộc sống.

Câu hỏi 1: Nêu cảm nhận chung của em về bài thơ Đường núi trước và sau khi đọc bài viết của Vũ Quần Phương.

Gợi ý:

– HS nêu những cảm nhận của mình về cảnh sắc thiên nhiên cũng như tình cảm của tác giả được thể hiện trong bài thơ, những đặc sắc trong cách sử dụng từ ngữ, hình ảnh, biện pháp tu từ, giọng điệu,… Trình bày sự thay đổi trong cảm nhận của mình về bài thơ Đường núi trước và sau khi đọc bài phê bình, chỉ ra những phát hiện của nhà phê bình về bài thơ khiến mình cảm thấy thú vị.

– Gợi ý: Trước khi đọc bài bình của Vũ Quần Phương, có lẽ hầu hết chúng ta thường nghiêng về cảm nhận vẻ đẹp trong trẻo, thanh bình của bức tranh thiên nhiên, sức sống mãnh liệt, lòng yêu đời, yêu cuộc sống của con người nơi vùng núi và qua đó cảm nhận được tình yêu tha thiết của nhà thơ Nguyễn Đình Thi đối với đồng đất núi rừng làng mạc nước non mình. Sau khi đọc bài bình của Vũ Quần Phương, ta thấy được sự tài hoa, tinh tế của Nguyễn Đình Thi trong lựa chọn từ ngữ, hình ảnh giàu sức gợi tả, gợi cảm, sáng tạo nên âm điệu lắng lại, chơi vơi, thanh nhẹ, tạo được một luống không khí thân yêu trong trẻo run rẩy phủ lấy phong cảnh, sự nối liền trong bức tranh siêu thực nhiều mảng không gian, khung cảnh khác nhau,…

Câu hỏi 2: Bài bình thơ gây được ấn tượng như thế nào đối với em? Câu nào, ý nào trong đó khiến em phải suy nghĩ sâu hơn về bài thơ đã đọc?

Gợi ý:

– HS nêu được những ấn tượng, những cảm nhận của mình về bài bình thơ của Vũ Quần Phương. Đó có thể là sự đồng cảm với những cảm nhận sâu sắc của nhà phê bình về tình cảm, tư tưởng mà nhà thơ gửi gắm trong bài thơ, là sự thích thú trước những phát hiện tinh tế, bất ngờ của người viết về đặc sắc ngôn ngữ, giọng điệu của bài thơ,…

– HS có thể tùy ý lựa chọn những câu văn, những ý trong bài bình khiến cho mình phải suy nghĩ sâu sắc hơn về bài thơ đã đọc. Chẳng hạn:

+ Những câu văn mang tính chất khái quát chủ đề của bài thơ: Bài thơ như bức tranh chấm phá vài nét chiều rừng tiết kiệm cả nét lẫn màu ấy lại thấy nổi rõ lên lòng yêu đất đai thôn bản say đắm của người viết hay tài năng của tác giả: Cái tài của Nguyễn Đình Thi ở bài thơ này là tạo được một luồng không khí thân yêu trong trẻo run rẩy phủ lấy phong cảnh…

+ Những câu đánh giá về cách thể hiện cảm xúc của nhà thơ: Âm điệu câu thơ là âm điệu của nội tâm, vần bị bỏ rơi. Chỗ nào tâm tình lắng lại thì âm điệu câu thơ lắng lại, chơi vơi, thanh nhẹ. Câu thơ 5 chữ hay 6 chữ không phải do vần điệu thể loại quy định mà do tâm tình tác giả…

+ Lời bình về đặc sắc của một câu thơ bất kì trong bài thơ: Độ dài câu thơ có tác dụng như một sự ngưng đọng, sự lắng nghe từ trong ký ức người những ánh lửa bếp chiều, những tia khói xanh trên mái lá. Hai câu thơ kết dài tới 7 âm tiết như một sự ngân nga của tâm trí.

Câu hỏi 3: Người bình thơ đã thể hiện sự đồng cảm của mình với bài thơ như thế nào? Theo em, sự đồng cảm này có ý nghĩa gì?

Gợi ý:

– HS cần có cái nhìn bao quát toàn bộ VB, trong đó đặc biệt chú ý các câu văn thể hiện trực tiếp tình cảm của người viết với bài thơ. Từ đó, HS sẽ chỉ ra một số biểu hiện của sự đồng cảm như:

+ Người bình thơ cảm nhận, thấu hiểu được những rung động, tình cảm tinh tế, kín đáo của nhà thơ dành cho thiên nhiên, con người nơi đầy.

+Cảnh vật trong bài thơ được điểm xuyết, lướt qua khá nhanh và vội, cái tạo nên tính liền mạch ở đây chính là cảm xúc của người viết,…

Cũng chính nhờ sự đồng cảm sâu sắc với bài thơ nên nhà phê bình mới có sự phát hiện rất tinh tế là âm điệu cầu thơ chính là âm điệu của nội tâm chứ không phải âm điệu được tạo nên bởi cách hiệp vần, vần đã bị bỏ rơi.

– Nhận xét: sự đồng cảm này có ý nghĩa rất quan trọng. Nó giúp cho nhà phê bình có thể cảm nhận được một cách sâu sắc, tinh tế những tư tưởng, cảm xúc của nhà thơ gửi gắm trong bài thơ, từ đó có thể lan tỏa tình cảm này đến với người đọc.

Câu hỏi 4: Theo em, vì sao Vũ Quần Phương lại khẳng định: “Cái tài của Nguyễn Đình Thi ở bài thơ này là tạo được một luồng không khí thân yêu trong trẻo run rẩy phủ lấy phong cảnh. Phong cảnh bỗng mang vị tâm hồn của tác giả.”?

Gợi ý:

– Em hãy chỉ ra những biểu hiện của “luồng không khí thân yêu trong trẻo run rẩy phủ lấy phong cảnh” trong bài thơ “Đường núi” mà Vũ Quần Phương đề cập đến. Theo em, dựa vào đâu mà nhà phê bình cho rằng phong cảnh trong bài thơ “mang vị tâm hồn của tác giả”?

– Gợi ý: Luồng không khí thân yêu trong trẻo run rẩy phủ lấy phong cảnh ở trong bài thơ Đường núi được thể hiện: buổi chiều vùng núi, có lối mòn, nắng nhạt, nhà sàn, khói bếp, gió nổi, trăng lên, áo chàm, tiếng hát, cánh đồng,… Nhưng đúng như Vũ Quần Phương khẳng định, cái làm chúng ta xúc động chính là cảm xúc, tình cảm của nhà thơ ẩn chứa sau khung cảnh đó. Phong cảnh bài thơ mang đậm vị tâm hồn của tác giả, đó là tâm hồn yêu say đắm đồng đất núi rừng làng mạc nước non mình, là cái nhìn ngất ngây với sương mây, rì rảo với tiếng suối,… Đằng sau mỗi cảnh sắc thiên nhiên ta đều cảm nhận được tiếng reo vui lặng thầm của nhà thơ: Ôi những vạt ruộng vàng/ Chiều nay rung rinh lúa ngả/ Dải áo chàm bay múa/ Tiếng ai hát trên nương…

Câu hỏi 5: Nếu được phép bổ sung cho bài viết của Vũ Quần Phương, em sẽ bổ sung những gì?

Gợi ý:

HS có thể có những phương án trả lời khác nhau:

– Làm rõ hơn nét lạ của bài thơ mà nhà phê bình Vũ Quần Phương đã chỉ ra: Âm điệu câu thơ là âm điệu của nội tâm, vần bị bỏ rơi.

– Phân tích chi tiết, cụ thể hơn về thời gian nghệ thuật trong bài thơ: việc nhà thơ lựa chọn thời khắc buổi chiều có ý nghĩa như thế nào đối với việc khơi gợi cảm xúc của nhân vật trữ tình.

– Bổ sung phần phân tích hiệu quả thẩm mĩ của việc sử dụng biện pháp tu từ như nhân hoá trong việc giúp cho cảnh vật thiên nhiên nơi vùng núi trở nên gần gũi, giàu sức sống hơn: Dải áo chàm bay múa, Bờ tre đang reo ánh lửa,…

– Cảm nhận về tác dụng gợi hình, gợi cảm của các từ láy được nhà thơ sử dụng liên tiếp trong bài thơ: nhạt nhạt, ngây ngất, rì rào, rung rinh, văng vẳng, chập chùng.