Lớp 6Việc phân tích đặc điểm nhân vật trong một tác phẩm văn học giúp rèn luyện kĩ năng cảm thụ về nhân vật văn học được thể hiện qua cách miêu tả chân dung, cử chỉ, hành động… Trong bài Cội nguồn yêu thương chương trình Ngữ văn 7 Kết nối tri thức với cuộc sống chúng ta cùng thực hiện quy trình viết bài văn phân tích nhân vật. HVCTP cùng các bạn rèn luyện nhé!
1. Những lưu ý về yêu cầu đối với bài văn
Phân tích nhân vật là tìm kiếm, phát hiện các chi tiết trong tác phẩm để chỉ ra đặc điểm của nhân vật, từ đó khái quát nên giá trị nội dung và nghệ thuật của tác phẩm. Cụ thể gồm những yêu cầu:
– Giới thiệu được nhân vật trong tác phẩm văn học: Trong phần Mở bài, HS cần nêu rõ nhân vật văn học mình sẽ phân tích là ai.
– Chỉ ra được đặc điểm của nhân vật dựa trên các bằng chứng trong tác phẩm: Nhân vật có thể được xây dựng theo cách trực tiếp và/ hoặc gián tiếp. Ở cách trực tiếp, người kể chuyện nhận xét trực tiếp về đặc điểm nhân vật. Còn ở cách gián tiếp, nhà văn để nhân vật tự bộc lộ mình qua ngoại hình, hành động, lời nói, suy nghĩ,… Vì thế, khi phân tích nhân vật, cần quan tâm đến các phương diện: vẻ bên ngoài của nhân vật (Nhân vật trông như thế nào? Trang phục ra sao?), xuất thân của nhân vật (Nhân vật đến từ đâu? Hoàn cảnh như thế nào?), hành động của nhân vật (Nhân vật đã làm những gì?), mối quan hệ của nhân vật với các nhân vật khác (Nhân vật có mối quan hệ như thế nào với các nhân vật khác?), lời nói và suy nghĩ của nhân vật (Nhân vật đã nói và suy nghĩ gì?). Ngoài ra, người viết cũng cần suy luận về động cơ của nhân vật trong tác phẩm (Nhân vật thực sự muốn gì và lo sợ điều gì?).
– Nhận xét được nghệ thuật xây dựng nhân vật của nhà văn: Phân tích nhân vật đòi hỏi người đọc phát hiện, nhận xét về nghệ thuật xây dựng nhân vật trong tác phẩm.
– Nêu được ý nghĩa của hình tượng nhân vật: Phát hiện ra những chi tiết quan trọng về nhân vật giúp ta có căn cứ suy luận chủ đề tác phẩm hoặc quan niệm về đời sống của tác giả.
2. Phân tích bài viết tham khảo
– HS đọc bài viết tham khảo: Con mèo tuyệt vời nhất thế giới!
– Dựa vào gợi ý SHS để nhận biết: Cấu trúc bài viết gồm các đoạn:
+ Đoạn 1: Giới thiệu nhân vật.
+ Đoạn 2, 3: Chỉ ra các đặc điểm của nhân vật dựa trên các bằng chứng trong tác phẩm.
+ Đoạn 4: Nhận xét về nghệ thuật xây dựng nhân vật của nhà văn.
+ Đoạn 5: Nêu ý nghĩa của hình tượng nhân vật.
– HS đọc kĩ văn bản và chỉ ra các câu văn thể hiện ý chính của mỗi đoạn.
3. Thực hành viết theo các bước
a. Lựa chọn nhân vật
– HS lựa chọn các nhân vật đã tìm hiểu qua một số tác phẩm trong bài 1,3. Chẳng hạn: Thầy Đuy-sen (Người thầy đầu tiên), Thằng Tí (Vừa nhắm mắt vừa mở cửa sổ), cậu bé Hồng (Trong lòng mẹ), Cò, An (Đi lấy mật), Mên, Mon (Bầy chim chìa vôi)… Hoặc một số nhân vật ở các tác phẩm khác mà em ấn tượng. Chẳng hạn: Dế Mèn (Bài học đường đời đầu tiên).
b. Tìm ý
Hồ sơ nhân vật: Thầy Đuy-sen
| Cách miêu tả nhân vật | Chi tiết trong tác phẩm | Suy luận của em về nhân vật |
| Ngoại hình | – một người đã luống tuổi, vóc cao lớn, dáng xương xương, có đôi mày quăn rậm (Thầy Đuy-sen lúc về già)
– anh thanh niên xanh xao mặc áo khoác đen – Đuysen từ trong cửa bước ra, người bê bết đất. – … |
– Thầy Đuy-sen trong kí ức của những đứa trẻ là một thanh niên trẻ trung, hoạt bát |
| Hành động | – đang phát biểu trước đám người đi bộ và cưỡi ngựa tập hợp xung quanh
– Mặt Đuysen nhợt hẳn đi. Anh run run đưa tay lên tháo móc gài áo khoác ra, móc túi áo trong lấy ra một tờ giấy gấp tư và vội vã mở ra, giơ cao lên quá đầu. – Anh thét lên hai tiếng “nói đi” bằng một giọng giận dữ rung lên sang sảng, nghe hùng dũng như một viên đạn xé tan cảnh ấm cúng của bầu không khí tĩnh mịch trời thu và như một tiếng nổ, giọng anh vang dội thành một tiếng vọng ngắn trong vách núi. – Anh đang lội sang bờ bên kia, tay cầm xẻng, cuốc, rìu và một chiếc thùng cũ. – Từ hôm ấy sáng nào cũng thấy Đuysen mặc chiếc áo đen lủi thủi theo con đường mòn leo lên đồi tới chỗ chuồng ngựa bỏ hoang. Và đến tối mịt mới trở xuống về làng. Chúng tôi thường thấy anh mang một bó củi hay một bó rạ khô lớn trên lưng. – Trông thấy chúng tôi, anh ngẩn người ra một lát, nhưng rồi lại mỉm cười niềm nở, lấy tay quệt mồ hôi trên mặt. – Cúi xuống sát từng học sinh một, thầy chỉ bảo từng cách cầm bút chì, rồi về sau lại say sưa giảng cho chúng tôi những chữ khó. – thầy Đuysen đã bế các em qua suối. Lưng thì cõng, tay thì bế và cứ như thế thầy lần lượt đưa hết các em sang. – Một mình thầy lao động hằng tháng trời, phạt cỏ, trát lại vách, sửa cánh cửa, quét dọn cái sân,… biến cái chuồng ngựa của phú nông hoang phế đã lâu ngày thành một cái trường khiêm tốn nằm bên hẻm núi, cạnh con đường vào cái làng nhỏ của người Kir-ghi-di, vùng Trung Á nghèo nàn lạc hậu… |
Học vấn của thầy lúc đó chưa cao, nhưng trái tim thầy dạt dào tình nhân ái và sôi sục nhiệt tình cách mạng – Đuy-sen đúng là một người thầy vĩ đại, cử chỉ của thầy rất hồn nhiên. Thầy hiền hậu nói lên những lời ấm áp lay động tâm hồn tuổi thơ. Mới gặp các em nhỏ xa lạ lần đầu mà thầy đã nhìn thấy, đã thấu rõ cái khao khát muốn được học hành của các em |
| Ngôn ngữ | – Như vậy là đoàn Komxômôn cử tôi về đây dạy con trẻ bà con. Nhưng muốn dạy thì phải có chỗ mà dạy. Tôi định làm nhà trường, cố nhiên là với sự giúp đỡ của bà con, ở chỗ chuồng ngựa cũ trên đồi kia. Bà con nghĩ sao?
– Anh hét ầm cả làng là “Tôi sẽ mở trường!”. – Những cái bao kia to hơn cả người các em đấy. Các em ghé vào đây xem là hay lắm, các em chả sẽ học tập ở đây là gì? Còn trường của các em thì có thể nói là đã xong đến nơi rồi. Ta vừa đắp một thứ lò sưởi ở góc nhà và bắc cả ống khói trên mái, các em thử nhìn xem! Giờ chỉ còn phải trữ sẵn củi để sưởi trong mùa đông nữa thôi, nhưng không sao, chung quanh thiếu gì củi khô. Dưới nền nhà ta sẽ trải rơm thật nhiều, thế là có bắt đầu học được rồi. Thế nào, các em thích học không, các em sẽ đi học chứ? – Thầy Đuy-sen ôn tồn hỏi: “Đi đâu về thế, các em gái”. Trước các “vị khách” nhỏ tuổi, thầy hiền hậu nói: “Các em ghé vào đây xem là hay lắm, các em chả sẽ học tập ở đây là gì? Còn trường của các em thì có thể nói là đã xong đến nơi rồi…?” – Các em cứ gọi ta là thầy. Các em có muốn xem trường không? Vào đây, các em đừng ngại gì cả. – Thầy sẽ dạy các em biết đọc, biết đếm, hướng dẫn các em viết chữ cái, chữ số. – … |
– Thầy Đuysen là hình tượng của người lính cách mạng thấm nhuần chủ nghĩa nhân văn, những người đã quên thân mình vì sự nghiệp chung, vì tương lai của đất nước. Thầy đến ngôi làng hẻo lánh đó và kiên nhẫn thuyết phục, kiên nhẫn đấu tranh để cho thế hệ trẻ ở đó thoát khỏi sự tăm tối của những định kiến cổ hủ, lạc hậu.
– Thầy Đuy-sen quả là có tài, giàu kinh nghiệm sư phạm. Chỉ sau một vài phút gặp gỡ, vài câu nói nhẹ nhàng, thầy đã chiếm lĩnh tâm hồn tuổi thơ. Thầy đã khơi dậy trong lòng các em nhỏ người miền núi niềm khao khát được đi học. |
| Nội tâm | – Thầy thở dài ân hận như người có lỗi – thầy thấy ngượng với chúng tôi.
– … |
|
| Mối quan hệ với các nhân vật khác | – Nhân vật Đuy-sen từ một đoàn viên, trở thành thầy giáo, người mở đường cho lũ trẻ làng Ku-ku-rêu
– Về già trở thành người đưa thư. – … |
– Một thanh niên đầy hoài bão, đã chấp nhận hy sinh cuộc sống riêng tư của mình để làm đổi thay một ngôi làng, một vùng đất mà không cần một sự thừa nhận hay trả ơn nào. |
| Lời người kể chuyện nhận xét trực tiếp về nhân vật | – Đuysen mỉm cười hiền từ
– Đã lâu lắm rồi, Đuysen bấy giờ còn là đoàn viên Komxômôn. Thời ấy, trên đồi có một căn nhà kho của ai bỏ hoang, Đuysen mở trường dạy trẻ ở đấy. Mà nào có ra trường sở gì đâu, chỉ được cái tên thôi. Chao ôi, cái thời buổi ấy cũng hay! Bấy giờ hễ ai nắm nổi bờm ngựa, biết đút chân vào bàn đạp thì làm gì chẳng được. Đuysen cũng vậy. Nghĩ ra cái gì là làm cho được cái ấy. Bây giờ gian nhà chứa ấy chẳng còn lấy được một hòn đá nhỏ, được mỗi một việc còn lại cái tên…” – Và tôi không tài nào hình dung ra được con người hiền lành râu rậm ấy trước kia đã có lúc là Komxômôn, mà hơn nữa, điều đáng ngạc nhiên nhất là lại dạy trẻ con học trong khi chính mình cũng chẳng biết được bao nhiêu chữ nghĩa – Anh thét lên hai tiếng “nói đi” bằng một giọng giận dữ rung lên sang sảng, nghe hùng dũng như một viên đạn xé tan cảnh ấm cúng của bầu không khí tĩnh mịch trời thu và như một tiếng nổ, giọng anh vang dội thành một tiếng vọng ngắn trong vách núi. – Và quả nhiên thầy đã dạy chúng tôi tất cả những gì thầy biết và trong khi dạy bảo chúng tôi, thầy đã tỏ ra kiên nhẫn lạ thường – Đuysen đã đem hết năng lực dạy cho chúng tôi, biết được bao nhiêu, thầy dạy bấy nhiêu, dạy tất cả những gì thầy tự cho là cần thiết theo trực giác… Thầy Đuysen đã lập một chiến công mà không hề biết. – Tôi cảm thấy trên đời này không có ai học rộng và thông minh hơn thầy Đuysen. – … |
Đuy-sen là người thầy đầu tiên, người thầy khai tâm khai sáng cho An-tư- nai. Thầy hiền hậu, thầy yêu thương tuổi thơ.
|
c. Lập dàn ý
HS lập dàn ý chi tiết dựa trên cấu trúc sau:
– Mở bài: Giới thiệu nhân vật.
– Thân bài: Phân tích đặc điểm của nhân vật.
+ Chỉ ra các đặc điểm của nhân vật dựa trên các bằng chứng trong tác phẩm (Ngoại hình, ngôn ngữ, hành động, nội tâm, mối quan hệ với các nhân vật khác, đánh giá trực tiếp về nhân vật).
+ Nhận xét về nghệ thuật xây dựng nhân vật của nhà văn.
– Kết bài: Nêu ý nghĩa của hình tượng nhân vật.
Xem thêm các bài soạn khác của Bài 3: Cội nguồn yêu thương
1. Soạn bài Vừa nhắm mắt vừa mở cửa sổ (Nguyễn Ngọc Thuần).
2. Soạn bài Người thầy đầu tiên (trích, Trin-ghi-dơ Ai-ma-tốp).
3. Soạn bài Quê hương (Tế Hanh).
4. Soạn bài VB thực hành đọc: Trong lòng mẹ (Trích Những ngày thơ ấu, Nguyên Hồng).
5. Soạn bài Thực hành tiếng Việt: Số từ, phó từ.
6. Soạn bài Viết: Viết bài văn phân tích đặc điểm nhân vật trong một tác phẩm văn học.
